- οικόσημο
- Ο. ονομάζεται τη σήμα ευγενούς οικογένειας, συμβολική παράσταση ζώου, φυτού ή άλλου αντικείμενου, που υιοθετήθηκε σαν έμβλημα από τα μέλη ενός οίκου ευγενών. Τα ο. εμφανίστηκαν τον 12o αι. και προορίζονταν για να ξεχωρίζουν από τους άλλους ευγενείς, οι πολεμιστές και οι μονομάχοι.
Τα οικοσημολογικά σύμβολα έχουν την αρχή τους στα στρατιωτικά εμβλήματα και στη διακόσμηση των ασπίδων και των σιγίλλων. Η προέλευση τους εξηγεί και το μεγάλο αριθμό εργαλείων, που βρίσκονται ανάμεσα στα εμβλήματα. Η χρήση της διαφορετικής προέλευσης αυτών των στοιχείων κωδικοποιήθηκε με την πάροδο του χρόνου. Αρχικά, κατά τον 12o και 13o αι., ο θυρεός που εικονίζει το ο. είχε σχήμα τριγωνικό ή σαν σβούρας, αργότερα όμως το περίγραμμα εξελίχτηκε ανάλογα με τον χρόνο, τον τόπο και τις ανάγκες της διακόσμησης. Ο θυρεός είναι χρωματισμένος με χρώσεις διάφορων χρωμάτων (ερυθρό, κυανό, μαύρο, πράσινο, μωβ), αποτελείται από μέταλλα (κίτρινο, λευκό). Ορισμένα αντικείμενα εικονίζονται από το φυσικό, ιδιαίτερα τα ορατά μέρη του ανθρώπινου σώματος. Από τον 17o αι. χρησιμοποιήθηκαν και γραμμές ή σημεία για συμβατική αναπαράσταση των χρώσεων.
Οι φυσικές εικόνες, μπορεί να είναι άστρα, ανθρώπινα όντα, ζώα ή και φυτά. Τα άστρα είναι με πέντε ή έξι ακτίνες. Εικονίζονται επίσης ο ήλιος, η σελήνη και οι κομήτες. Ο άνθρωπος ωστόσο εικονίζεται σπάνια ολόκληρος και συνήθως εικονίζεται μόνο το κεφάλι. Τα ζώα είναι τετράποδα, πουλιά, ψάρια, κοχύλια. Το πιο συνηθισμένο τετράποδο είναι το λιοντάρι και ακολουθεί η αρκούδα, ο λύκος, η αλεπού, ο ταύρος, ο αγριόχοιρος και ο κριός. Από τα πουλιά το πιο συνηθισμένο είναι ο αετός. Από τα ζώα εικονίζονται και διάφορα μυθολογικά ή φανταστικά, όπως ο μονόκερος, ο δράκος, η ύδρα, η σειρήνα κ.ά. Από τα πιο συνηθισμένα φυτά που χρησιμοποιούνται είναι το πεντάφυλλο ρόδο, το τετράφυλλο, το τρίφυλλο, ο κρίνος, η κληματίδα καθώς και διάφορα δέντρα.
Τα ο. μεταβιβάζονταν κατά τάξη αρρενογονίας, εκτός από περιπτώσεις υποκατάστασης. Αρχικά δεν ήταν δυνατό να τα χρησιμοποιεί αποκλειστικά παρά μόνο ο ιδρυτής του αρχαιότερου κλάδου της οικογένειας. Κάθε άλλο μέλος της οικογένειας υποχρεωνόταν να τα τροποποιήσει.
Γύρω από τα ο. και την ιστορία τους, δημιουργήθηκε μια νέα επιστήμη, η οικοσημολογία, που αποκλειστικά μελετάει τα οικόσημα και την ιστορία τους.
Το χαρακτηριστικό οικόσημο των παπών, που τελικά έγινε και θυρεός του Βατικανού. Χρονολογείται από την εποχή που οι πάπες είχαν και κοσμική εξουσία.
Το οικόσημο του ομοσπονδιακού κράτους της Βαυαρίας (φωτ. ΑΠΕ).
* * *το1. διακριτικό σήμα αριστοκρατικής οικογένειας με παράσταση ζώου, φυτού ή άλλου αντικειμένου, το οποίο χρησίμευε ως έμβλημα τής οικογένειας αυτής2. (γενικά) α) έμβλημαβ) διακριτικό σήμα.[ΕΤΥΜΟΛ. < οἶκος + σήμα (πρβλ. οδόσημο, ορό-σημο). Η λ. μαρτυρείται από το 1851 στο περιοδικό (Νέα) Πανδώρα].
Dictionary of Greek. 2013.